Dikkat Eksikliği ve Hiperaktiviteli Çocukların Tedavisi Rehberi
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nda tek yol – yöntem ilaç değil. Çocuklarımız için daha birçok farklı efektif yol var; dikkatlerini daha kolay toplamaları, dürtülerini daha kontrol altında tutmaları ve hareketlilikle baş etmek için.Bu yazımda DEHB için ilaçsız neler yapılabilir sorusuna yanıt vermeye ve dünya literatüründe yer etmiş tedavi yollarını yazıyorum.
DEHB Tedavisi : İlaç Tek Yol Değil
Ritalin, Adderall gibi uyarıcılar Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda sıklıkla tercih edilen ilaçlar; fakat senin çocuğun için en iyi yöntem olmayabilir. Çünkü bu tür ilaçların her çocukta çalışmadığı kanıtlanmış. 8 çocukta işe yarıyorsa 2 çocukta etki etmeyebiliyor.
DEHB ilaçları kullanıldığında çocuğun dikkatini toplamada gerçekten daha başarılı olabilir, yerinde oturmakta zorlanmayabilir ve bu tablo senin gözünü yaşartacak kadar sevindirebilir. Fakat kısa bir süre için. Kaldı ki her bünyede farklı etkiler gösteren bu kimyasallar bazı çocuklarda ya hiç ya da semptomların belli bir kısmını geçici süreyle yok eder.
Bu Güçlü İlaçların Başlıca Yan Etkileri
– Asabilik, çabuk öfkelenme- İştah kaybı- Insomnia. Bütün bunların gelişen bir çocuk beyninde ve bünyesinde olduğunu da hesaba katmamız gerekmekte.
Her Bünye İlaca Farklı Tepki Verir
Bazı çocuklar etkili ve gözle görülür farklılık gösterirken geri kalan kısımda fayda sağlanmadığı görülmekte. Yan etkiler de farklılaşmakta, herkeste aynı yan etkiler görülecek gibi bir durum yok. Çocuklardan ilacın yan etkilerinin faydalarına nazaran ağır bastığını duymaktayız. Bunun sebeplerinden biri de ilacın dozunun ve doğru ilacın bulunmasının zaman alması. Bu ilacın alınıp alınmaması kararından bile daha önemli. Psikiyatristler zaman içinde deneme yanılma ile doğru ilaç ve dozu bulmak durumundalar. Etik, ilgili ve alanda uzman bir uzman bulmak da ebeveynlerin kafasını bir hayli karıştırmakta.
Tek Başına Etkili Olamaz
İster ilaç kullanma taraftarı olun ister kullanmayın, destekleyici ve eğitici sosyal-psikolojik yapılarla desteklenmedikçe verim alınamayacaktır. Alınmamıştır da. Aklı selim insanların kolay, kestirme ve zahmetsiz yollardan vazgeçeli çok oldu. Mucize gerçekleşmesini bekleyenler ve pasif şekilde süreci izlemek isteyenler ilacı verip arkasına yaslanabilirler.
İlaç Kullanımı Sürecinde Çocuk Sürekli İzlenmeli
İlacı yazan psikiyatrist aralıklı olarak gidişatı izlemeli. Çocuğun nasıl hissettiği, ne gibi farklar olduğu, pozitif – negatif yönleri, bütün bunların takibi yapılmalı ve gerektiğinde dozaj ve gidişat değiştirilmelidir.Takipsiz ilaç kullanımı hem efektif değildir hem de risklidir.
Çocuğuna İlaç Kullandırma Taraftarıysan Şunu Bilmelisin ki Sonsuza Kadar Bu İlacı Kullanmayacak
Bu tür ilaçları kullanan kişilerin paylaşımlarına göre, ilacı hayatlarının bir kısmında, belirli bir süre kullanıp bırakma eğilimindeler. hayat boyu ilaca bağlı kalmak istemiyorlar. Bunu belki başka bir yazımda daha detaylı irdelerim fakat şu gibi psikolojik düşünsel altyapılar oluşturabilir;
– Ben ilaçsız bir birey olamayacak mıyım? İlaca bağımlı mıyım? Eksik miyim? tarzı kendini sorgulayıcı ve öz saygısını düşürücü içsel çatışmalara girebilir. Maalesef ülkemizde rahatsızlıklara dışarıdan sığ yaklaşımlarla geçiştirme usulüyle yaklaşıldığı için bu problemlerden muzdarip kişilerin iç yaşantısında neler olup bittiğiyle yeterince ilgilenilmiyor.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Tedavisi Evde Başlar
Bir ebeveyn olarak çocuğunun tedavisinde büyük paya sahipsin. Ben ise bir uzman olarak şunu biliyorum; çocuğunun ne yediğinin, gün içinde neler yaptığının, egzersizle alakasının semptomları üzerinde ciddi etkileri olduğunu söylüyorum. Bu tarz bir hayat stilini ise genellikle çocuklar kendiliğinden gerçekleştiremez. Yönlendirilmeleri ve rehberlikle geliştirilmeleri gerekir. Bu şu anlama gelir; çocuğunuzun tedavisi evde başlar.
Doğada 30 Dakika Geçirin Araştırmalar bunu söylüyor. Doğada, yeşillikte, temiz havada, kuş sesleri eşliğinde, rüzgarın sesini ve dokunuşunu hissederek geçirmek Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite belirtilerini azaltıyor. Kaldı ki bu sadece DEHB’ye sahip bireyler için değil herkes için geçerli. Ne yazık ki teknoloji ve mekanikleşen şehir yaşamıyla bunlardan uzaklaştık, uzaklaşmak zorunda bırakıldık. Bunun altyapısında evrimsel ve sosyal birçok açıklama mevcut fakat burada özet olarak bilgiyi verdim, irdelemesini ve sebeplerini başka bir yazıda uzun uzun sunacağım.
Hareket edin ve Spor yapın Fiziksel aktiviteye spor hemen beyindeki dopamin, norepinefrin ve serotonin salgılanmasına yol açar. Biz biliyoruz ki dopamin, DEHB’de kilit rol oynar; özellikle dikkati sağlama, odaklanma ve sürdürmede. Kullanılması koşulan Ritalin ve Adderall gibi ilaçlar da bu şekilde çalışıyor emin olun.Özellikle yakın fiziksel sporlar, dans, dövüş sanatları. Tabii çocuğunuzun ne istediğine göre hareket etmelisiniz. Bu göründüğü kadar kolay tespit edilmez. Süreç alabilir. Buna özel DEHB Eğitimim’de ayrı bir bölüm açtım.
Uyku Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite İçin Önemli Yer Tutar
Düzenli bir uyku semptomların azalmasında etkilidir. Kaliteli ve aralıksız alınan uykular, çocuğun gün içinde daha huzurlu ve sakin olmasına yol açar. Uyku görünenin aksine daha derin ve ayrı bir alandır. REM uykusu alıyor mu? Uykuya dalmakta sorun yaşıyor mu? Gece uyanıyor mu ve sıklığı ne? Bütün bunlar yabana atılmaması gereken önemli hususlar. Dikkat Eksikliği tedavisi için kullanılan ilaçlar (stimulant – uyarıcı ilaçlar) uykuya dalmaya sebebiyet verebiliyor(yan etkilerden en önde gelenlerinden biri). Şunu da biliyorum ki, bazı çocuklardaki uyku problemleri ile Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite birbirine karıştırılıyor ve yok yere yanlış teşhisler söz konusu olabiliyor. Dolayısıyla çocuğun uyku durumu da detaylı hâlde elden geçirilmeli.
Beslenme Beslenme Beslenme
Ne yersen osun. DEHB toplumda o kadar yaygın ki bunun başlıca sebeplerinden biri olarak yanlış ve sağlıksız beslenmeyi düşünmekteyim. Yaşam tarzının ardından beslenme benim DEHB ye bakışımda 2. yeri almakta. Köy hayatındaki organik besinlerden uzaklaştık, marketlerde satılan işlenmiş, paketlenmiş, sağlıksız şekerlerle doldurulmuş, trans ve doymuş yağlarla pompalanmış, sucuğun ısıl işlem görmüşü, tavuğun antibiyotiklisi ve ne tür yem ile beslendiği belirsiz yerlerden alınmış… liste uzuyor. Bütün bunların çocukların dikkati, huysuzluğu, sinirliliği ve dikkatsizliği üzerinde etkisi yoktur diyebilir miyiz?Diğer taraftan ne yediğimiz kadar ne zaman yediğimiz de önemli.
Üstümüze Düşeni Yaptık Fakat Yeterli Gelmedi
Yazdıklarıma paralel ve kendi araştırmaların sonucu çocuğuna yararlı oldun, gelişme kaydettin fakat yeterli görmedin. Hâla rahatsızlığın problemleri devam ediyor ve daha fazlasını yapma ihtiyacı hissediyorsun. Bu normal, çünkü Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu dışarıdan görüldüğü kadar kolay bir rahatsızlık değil. ”Çeken bilir” deyiminin tam karşılığıdır. Bunu özellikle Hiperaktif bir çocuğa sahip anne-babalar iyi bilir.DEHB tek başına bir ilaç ya da yaklaşımla tedavi edilebilecek bir rahatsızlık değil. Birçok kombinasyonun birlikte bulunmasıyla en efektif verim alınabilir. Bunu yukarıda bahsettiğim konu başlıkları yardımıyla örneklendirirsem:
Beslenme için diyetisyen, Uyku sağlığı için uyku odaları gerekli olabilir, bir uyku problemi olabilir(uyku apnesi – isomnia gibi) dolayısıyla bu alanla ilgili uzmanlar görülebilir. Psikoloji ve genel yaşam kalitesi için DEHB alanında uzmanlaşmış bir psikolog, danışman işinizi çok kolaylaştırır ve kısa vadede çözümlere ulaşmanıza ve uzun vadede nefes almanıza aracı olabilir.
Evinizde Davranışçı Terapiye Başlayın
Davranışçı Terapi teknikleri, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite’ye sahip çocuklarda çok güzel geri dönüşler vermiş bir terapi ekolü. Özellikle dürtüsellik konusunda problemler yaşayan çocuklarda bir hayli etkili. Bunun yanı sıra sadece hiperaktivite ve dürtüsellikte değil hayatını düzene sokma, disiplin, anne-baba – çocuk ilişkisi gibi sağlıklı olması istenen konularda da ilerleme kaydetmene olanak sağlayacaktır.
Evinde basit şekilde davranışçı ekolün en temel kuralını uygulamanı sağlayacak 3 maddeyi veriyorum:
- Bariz hedefler belirleyin: Açık ve net hedefler koyulmalı. ‘Belirli bir süre ödeve konsantre olmak’ ya da ‘oyuncakları arkadaşla oynadığı sürece paylaşması’ gibi. Burda önemli olan kıstas gerçekçi hedef koyulması. 1 saat boyunca ödeve konsantre olabilen DEHB’li çocuk bırakın normal bir yetişkin dahi zorlanacaktır.
- Ödüller ve Sonuçlar ortada olsun: İstenen davranışı gerçekleştirdikten sonra ödül ver. Verdiğin ödül davranışın ardından gelmeli. Arasında uzun süre olmamalı; buna dikkat et.
- Ödül konusunda tutarlı ol: Ödülü bir verip bir vermemezlik etme. Dörttür ödüllendirdim artık alışmıştır, kavradı işin özünü düşüncelerine girip bu metoddan ayrılma. Unutma çocuktan sadık kalmasını bekliyoruz, önce biz sadakatimizi göstereceğiz.
Daha çeşitli ve etkili davranışçı terapi ve uygulamalar için DEHB’de uzmanlaşmış bir psikologdan destek alman çok yerinde olacaktır. Bu temel teknik dışında kullanışlı birçok yöntem mevcut. Bunların uygulanması için ebeveynlerin zamanı ve bilgisi olmayabiliyor. Doğru uzmanla işbirliği içinde mükemmel ilerlemeler sağlanıyor.
Tutarlılık ve Devamlılık
Bir gün işler yolunda gider, başka bir gün her şey tersine dönmüş gözükebilir. Bu, metodun işe yaramadığı anlamına gelmiyor. Çünkü Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan bir çocukta uyguluyoruz. Bu rahatsızlığın en belirgin özelliklerinden biri de tutarsız davranışlardır. Gözlemlemişsindir, bazı günler çocuğunda hiçbir belirti göremezsin; bazı günler ise aşırıya kaçar. Bu dalgalanmalar gayet normal ve DEHB için bildiğimiz durumlardandır.
Övgünün Değerini Tattırın Ona
Herhangi bir sebepten dolayı övgü aldığınızda ve takdir edildiğinizde ne hissediyorsun? Belki kendinle gurur duyuyorsun, ne kadar değerli ve önemli olduğunu hatırlıyorsun, yetkin ve kendinden emin oluyorsun. DEHB’ye sahip çocuklar hayatları boyunca diğer insanlardan daha az övgü alıyorlar. Aksine eleştiri ve yadırgamalara daha çok maruz kalıyorlar. Aile içinde bile… Dolayısıyla bu çocuklar diğer çocuklara nazaran övgüye daha açlar. Ona bu hediyeyi ver. Bir gülümseme, olumlu bir yorum, farklı hediyeler ve geribildirimler… Zor değil fakat çok etkili. Çocuğunun daha motive ve güdülü olduğunu süreç içinde göreceksin.