Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgili ebeveynlerin merak ettiği her şeye değindiğim yazıma hoşgeldiniz. Anne babaların kafalarında birçok soru işareti; ne nedir, neyi nasıl yapmalı birçok soruya cevap bulacağını umuyorum.
Öncelikle çok yönlü bir problem olduğu için yazıda ilaçtan ilaç dışı tedavi yaklaşımlarına, ebeveynin rolünden öğretmene, bu çocukların neden bazı şeylerde problem yaşadığına ve ailelerin bozukluğa sebep olup olmadığı ve ne derece etkisi olduğuna kadar A’dan Z’ye her şeye değineceğim.
Unutmayın ki toplumdaki yaygın inanışın aksine, DEHB sadece çocukluk çağı sorunu değil, tüm hayatı etkileyen hem de birçok alanda(ilişki, iş, düzen, fatura ödeme, araba kullanma vb…) etkileyen toplumsal bir problemdir. Önce bunun farkında olup ciddiyetini kavramamız şart.
Hiperaktiflik nedir
Hiperaktiflik nedir belirtmeden önce ne değildir bunu anlayalım; geçmişte yapılan şu yorumlar değildir mesela: ”Yaramaz”, ”Çocuktur hareketli olacak tabii”, ”Hep zekadan bunlar”, ”İyi iyi, suskun sünepe olmasındansa böyle olsun tuttuğunu koparır”.
Hiperaktiflik bu kadar basite indirgenemeyecek kadar ciddi bir beyin bozukluğudur. Beynin farklı çalışmasıdır. Çocuğun elinde değildir. Organik bir bozukluktur. Beyinden gelir. Bilimsel çalışmalarca saptanmış ve kabul edilmiştir. Son dönemlerde ortaya çıkmamış, 1900’lerin başında dahi tanımı yapılmıştır. Davulun sesi dışarıdan hoş gelir misali etraftaki bireylerin ”şımartmışlar” demesi ile bağdaşmaz, alakası yoktur.
Hiperaktivite bozukluğu
Hiperaktivite bozukluğu dikkat eksikliği görülmeyen, yani konsantre olmada ve dikkati toplama ve sürdürmede problem yaşamayan fakat aşırı hareket, huzursuzluk, eli dursa ayağı durmama hali, sırasını bekleyememe gibi aşırı aktiflik gösteren çocukları tanımlayan alt sınıftır. Dikkat dağınıklığına nazaran hem aileyi hem okul hayatındaki arkadaş – öğretmenleri en çok zorlayan çocuklardır. Görünmez bir motor takılıymış da ”sanki kendi elinde değilmişçesine” hareket etme isteği ve bitmek bilmeyen bir enerjiyi dışarı yansıtıyor gibi düşünebiliriz. Hiperaktivite ne demek sorusuna en basit cevap bu olacaktır.
Hiperaktivite ve dikkat eksikliği
Hiperaktivite ve dikkat eksikliği, hem dikkat eksikliği hem hiperaktivitenin beraber bulunduğu türdür. Çoğunlukta bu tür görülür. Hayatı ciddi şekilde zorlar. Hem ilgilenmek zorunda olduğu duruma kendini veremez hem hareket etme isteği ile beraber kolaylıkla savrulup gider. Evin içinde düzensizliğe yatkındır, anne baba sürekli uyarmak durumunda kalır. Hiperaktivite ve dikkat eksikliği beraber bulunduğunda bileşik tip olarak adlandırıyoruz ve bu çocukların tedavisi daha kompleks ve emek – efor sarf edilmesini gerektiriyor.
Dikkat dağınıklığı
Dikkat dağınıklığı bir hastalık, bozukluk değildir. Her insanda bir raddeye kadar görülür. Çeşitli sebeplerden etkilenir. Dikkat dağınıklığı tabiri aslında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için kullanılabiliyor fakat tam anlamıyla doğru bir tabir değildir. Çünkü dikkat dağınıklığı çocuğun kendini zorlamasıyla, doğru adımların atılmasıyla, geliştirmeyle düzeltilebilir. Yani burada problem organik değil çevresel faktörlerin de etkili olduğu sunni bir sorundur. Bu yüzden dikkat dağınıklığı ile neyi kastettiğimiz önemli. Bozukluk olan patolojiyi mi – çeşitli faktörlerin etki ettiği dikkatimizin dağılması mı… Eğer patoloji olan dikkat dağınıklığı belirtileri nedir sorusunu cevaplayacak olursak başlıca şu maddelerle ayrımı yapabiliriz;
- Yapmak durumunda olduğu aktivitelere başlayamama, başlasa da hemen sıkılma, sürdürememe.(Ödev, odasını toplamak gibi)
- Karşısındakinin konuşmasını bitirmesini bekleyememek.(Bilerek yapmıyor gibi görünür, elinde değildir)
- Öğretmenin ‘dersi dinlemiyor; kopup gidiyor, çok dalıyor’ geribildirimleri.
- Aslında çok merhametli ve iyi niyetli bir çocuk olmasına rağmen diğer çocuklara müdahale etmesi, şikayet gelmesi.
- Duygu patlamaları, aniden parlama, kolayca sinirlenebilme.(Çok yerde bu maddeyi görmezsiniz ama DEHB’de yeri büyüktür)
- Bir kuralı&yasağı anlar, kafa sallar, onaylar, bir daha yapmayacağım der fakat çok geçmeden tekrarlar.
Yukarıdaki maddeleri dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu bulunmayan çocuklar tolere edebilir. Zamanla geliştirebilir ve normal standartlara yaklaşırlar. Fakat dikkat eksikliği ve hiperaktivite bulunan çocuklarda bu saydığımız maddeler başta olmak üzere birçok alanda yaşam kalitesini zorlayıcı etmenler devamlılık gösterir. Bunun sebebi çocuğun sorumsuzluğu-iradesizliği, anne-babanın tutumu, yanlış davranışları değil beyindeki organik farklılıktır. Genetiktir, zamanla düzelme gösterebildiği de savunulmuştur, hayat boyu devam ettiği de gösterilmiştir. Bu yüzden ucu açık olan bu durumda kurum olarak işleri oluruna veya şansa bırakmak yerine nöroplastisite tabanlı gelişim için ebeveyn ve çocukları ile çalışmaya ve geliştirmeye devam ediyoruz.
Hiperaktif çocuk belirtileri
- Aileler çocuklarının çok ”yaramaz” olmasından, söz dinlememesinden veya uyumsuz olmasından iyice zorlanıp çevreden de gelen ”hiperaktif olabilir” söylemiyle kuşkuya kapılıp araştırma yapabiliyorlar. Bu noktada hiperaktif çocuk belirtileri nelerdir, bu çocukların özellikleri, davranışları genel itibariyle nasıldır bilgi vermek istiyoruz.
- Öncelikle kıpır kıpırdır, düz duvara tırmanacak gibidir bıraksanız. Düzen, derli toplu olma hali bu çocuklarımıza çok uzaktır. Elbette istisnai çocuklar vardır, mizacen ya da anne telkiniyle düzen oturtmuş çocuklar olabilir fakat genelde kalemi farklı yerdedir çantası kitabı farklı yerdedir, neyi nereye koyduğunu hatırlayamaz, ebebeynle beraber arar, yardım ister bu da bir noktadan sonra aile için yıpratıcı ve yorucu olmaktadır.
- Bir oyunda, aktivitede çok uzun duramaz. Ancak çok sevdiği bir şey olmalı ki onun başından da uzun saatlerce bıraksanız kalkmaz.(Akıllı telefon, tablet, bilgisayar başlıca). Bunun haricinde arkadaşlarıyla oynadığı oyunda sürdüremediği için yan tarafta başka oyuncaklara geçer, alakasız bir şeyle ilgilenir bu da arkadaş-oyun ilişkisinin sekteye uğramasına yol açar. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların sosyal uyumlarının kötü olması, akran ilişkilerinde problem yaşamaları bu ilk evrelerden başlar.
- Durduğunu çok nadir görürsünüz. Hareketsiz, sakin, huzurlu bir şekilde koltukta oturduğuna kaç defa şahit oldunuz? Öyle bir durumda da büyük ihtimalle az sonra ne yapacağını düşünüyordur, dalıp gitmiştir. Bu çocuklarımız hareketsiz durabilmeyi kolayca gerçekleştiremiyorlar. Şimdi bu durumun, çocuğunuz için ne kadar zor ve yorucu olduğunu düşünebiliyor musunuz? Bu açıdan baktığınızda aslında o yaramazlıklarının kendinden değil iradesi dışındaki bir güç tarafından yönlendirildiğini anlarsınız.
Dikkat eksikliği belirtileri
Çocuğum hareketli değil, bizi yormuyor, okulundan hiç şikayet gelmiyor hatta tam tersi çok akıllı, uysal, uyumlu ve kendi halinde bir çocuk. Fakat ders çalışamıyor, ödevlerini bitiremiyor, hayallere kapılıp gidiyor, okulda eşyalarını, montunu unutuyor sık sık, öğretmeni ”biraz kendini verse daha iyi yerlere gelir, tahtada ders anlatırken beni dinlemiyor, arkadaşıyla konuşuyor” gibi geribildirimler veriyor. Bu portre tam anlamıyla bir dikkat eksikliği vakasının özüdür. Bu özellikleri barındıran her çocuk ebeveyni direkt ”çocuğumda dikkat eksikliği var mı” sorusunu aklına getirebilir fakat teşhis için iyi bir çocuk psikiyatrisi muayenesi, gerekliyse dikkat testi yapılması, yaşam işlevselliğinin ne derece bozulduğu gibi değerlendirmeler yapılır ve ona göre yol haritası çizilir.
Birkaç madde daha eklersek çocuğumda dikkat eksikliği var mı yok mu arafında kalan ebeveynlere daha net yardımcı olmuş oluruz.
- Derslerine çalışır, akıllı ve çalışkan bir öğrencidir, öğretmeni memnundur ondan fakat sınavlarda basit hatalardan emekleri ziyan olur.
- Anne-babanın anlattıklarını dinliyor gibidir fakat fark edersiniz ki o an başka şeyler düşünüyordur ve istediğiniz şeyi de yerine getirmez hatta ”şunu yaptın mı” dediğinizde ”neyi” cevabı alırsınız.
- Dalgın gözükür, sınıfta pencereden dışarıyı izler, en ufak bir nesneye dalıp onunla ilgili hayaller&fanteziler kurar.
- Yönlendirilmeye muhtaçtır. Kendi haline bırakırsanız ne bir işi bitirebilir ne o sorumluluğu alır. ‘Hadi hadi kelimeleri günlük yaşamınızda büyük yer etmiştir.
Dikkat eksikliği
Dikkat eksikliği bulunan çocukların ebeveynleri şehrimizde bozuklukla ilgili destek alabilecekleri kurum-merkez aramaktalar. Birçok uzman ve kurum birçok farklı psikolojik hastalık/sorunda destek vermekle beraber profesyonel destek arayışında olan anne babaların seçim yaparken göz önünde bulundurması gereken kıstasları bilmesi faydasına olacaktır. Seçecekleri uzmanın dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu hakkında donanımlı olması, geçmiş çalışmaları ve yazı/videoları bulunması, ağırlıklı olarak bu bozuklukla çalışması, DEHB’nin çocuktan ziyade anne-babalarla çalışıldığının farkında olup eğitim vermesi, süreci uzun tutmaması ve çözüm odaklı olması, 2 seansta verilecek bilgiyi 10 seansa yaymaması gibi… Bu kıstasları baz alan danışanlar, İzmir dikkat eksikliği tedavi merkezleri arayışında gereksiz ve yorucu süreçleri atlamış olacaktır. Herkesin çocuğu değerli, geleceğimizi oluşturacak taze beyinler için doğru yerde olmak ve doğru adımların atılmasını sağlamak bir sorumluluktur.
Dikkat Eksikliği, Hiperaktivite Tedavisi
Anne babalar belirti gözlemlediğinde haliyle bir araştırma içine giriyor ve şu soruları sorma ihtiyacı hissediyor:
”dikkat eksikliği tedavisi”, ”hiperaktivite tedavisi”, ”dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisi”, ”hiperaktivite tedavisi ne kadar sürer”, ”dikkat dağınıklığı tedavisi”, ”dikkat bozukluğu tedavisi”, ”hiperaktivite bozukluğu tedavisi”, ”hiperaktif tedavisi”, ”dikkat eksikliği nedir”.
Genel itibariyle üst başlıklar bunlar. Bu yazımızda tedavi başlıklı tüm sorulara cevap vermek isterdik fakat bunun içeriği başlı başına en az bu yazı kadar geniş. Dolayısıyla sizi diğer yazımıza yani dikkat eksikliği ve hiperaktivite boğukluğu tedavisi makalemize alalım, orada geniş şekilde bilgilendirme yaptık.