Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) özellikle çocukluk döneminde hem çocuğun hem ebeveynlerin yaşamını zorlaştıran nöro gelişimsel bir bozukluk. DEHB ile ilgili detaylı bilgi almak için diğer yazılarımızı okuyabilirsiniz. Zira bu yazımız DEHB’de ebeveynler nasıl davranmalı içerikli bir makale olacak.
Her şeyden önce ebeveynler kesinlikle sadece çocuğunu uzmanlara emanet edip büyük değişimler beklememeli. Psikolog ve pedagoglar dikkat dağınıklığında önemli çalışmalar yaparak bozukluğun etkilerini minimuma indirme yönünde çalışmalar yapar. Fakat ailenin tutumları ve davranışları, DEHB hakkında bilgilenmeleri, davranışlarda belli başlı bilgileri bilerek hareket etmeleri başarı oranını artırıyor.
DEHB Ebeveynler Nasıl Davranmalı
Ebeveynler kurumumuza geldiğinde genellikle sordukları sorular arasında ”biz nasıl davranalım”, ”nasıl yaklaşacağımızı bilemiyoruz” gibi soru işaretleriyle karşımıza çıkıyor. Bu tür ebeveynlerimiz ilgi ve alakalarından dolayı çocuklarına büyük iyilikte bulunuyorlar. Dikkat eksikliği ve hiperaktiviteli çocuğa nasıl davranılır sorusuna madde madde cevap verelim:
- Kısa tutun, uzun nutuklar&öğütler itiyor: Çocuğumuzun DEHB‘li olması şart değil, her çocuk hatta genç ve yetişkinler dahi uzun uzadıya kendilerine bir şeylerin anlatılmasından hoşlanmaz. DEHB’de ise zaten sıkılma, dağınıklık, anda kalamama gibi problemlerle boğuşulduğu için çocuk sıkılır ve kopar. Ebeveyn bu durumu yanlış yorumlayıp umursanmadığını, otorite yerine koyulmadığını hissedebilir. Zincirleme sorunlara yol açabilecek bu duruma dikkat. Kısa cümlelerle yaklaşın. Öğüt vermeyin. Doğan Cüceloğlu hocamız bu konuda çok güzel tavsiyelerde bulunurdu. Öğüt vermek yerine iletişimde kalın.
- Gereksiz cezalar vermeyin. Kişiliği zarar görür: Dikkat dağınıklığı bulunan çocuklarımız aşırı hareketlilik – dürtüsellik de varsa hata yapmaya, kaza yapmaya, sorumsuz görünmeye, kayıtsız görünmeye açıktırlar. Gerçekten öyle olmasalar, niyetleri bu saydıklarımız olmasa bile bu tür izlenimler verirler. Dolayısıyla ceza gibi yaptırımlara sık sık maruz kalırlar. Bu noktada içlerinde haksız yere ceza aldım inancı köklenirse bütün yaşamında çekişmeler, çatışmalar, haksızlığa karşı aşırı bir tepkisi oluşacaktır. Dikkat edelim; çocuğumuzun davranışı DEHB kaynaklı mı yoksa daha kendi kontrolünde ve sorumluluğunda olan durumlardan mı kaynaklanıyor iyi ayırt edelim. Bu durumu ayırt etmek kolay değildir, dolayısıyla uzmanınızdan bu konuda eğitim alıp ev içinde orantısız-haksız davranmamak adına bilgilenin.
- Unutkanlığı ve düzensizliği DEHB kaynaklı:Biliyoruz ki dikkat eksikliği olan çocuklarda sıklıkla unutma davranışı görülüyor. Sık olduğu zaman haliyle ebeveynlerin canı sıkılabiliyor. Unutmalarının dikkatlerini verememelerinden, sürekli bir şeylerle uğraşmak ve hareket halinde olmalarından(sadece fiziksel değil, zihnen de) kaynaklandığını unutmayın. Diğer yandan çok düzensiz, neyi nereye koyduğunu bilmiyor, odası karmakarışık, plansız rutinsiz halde olması da bozukluğun getirileri. Bu konularda ebeveynler şefkat ve merhameti sabırlarının son damlasına kadar elden bırakmamalı. Ebeveynler eğer kendilerinde stres, kaygı, öfke, tahammülsüzlük gibi duygular hissediyorsa mutlaka destek alıp çocuklarına yansıtmamalı.
- Çocuğunuz aşırı hareketli ve dürtüselse: Bazı çocuklar gerçekten zor ve zorlayıcı. Bakım verenler zor durumlarda kalabiliyorlar, panik-kaygı halinde olabiliyorlar. Durmak bilmeyen, el atmadığı yer kalmayan çocuklarımız(hiperaktivite boyutu önde olan) ve riskli davranışlar, tepki uyandırabilecek davranışlar(dürtüsellik) mevcutsa ebeveynlerin kaygısı kat kat artıyor. Okuldan, çevreden şikayetler gelebiliyor. Bu tarz çocukların anne babaları şunu bilmeli; aşırı hareketlilik ve dürtüsellik yaşla birlikte azalıyor. Yaş, beynin ön bölgesinin gelişimi, çevre-kültür baskısı ve beklentileri gibi faktörlerle birey kendini frenliyor. Fakat belli bir yaşa kadar sabır ve tahammül çizgimizi beslemek için çaba içinde olalım.
- İlkokul dönemindeyseniz: Çocuğu 7-12 yaş arasında olan veliler için bir tavsiyemiz var. İlkokul sınıf öğretmeni çok önemli bir rolde. Mümkünse iletişime geçip çocuğunuzun özel bir durum barındırdığını, bunun için daha anlayışlı, toleranslı ve rehber niteliğinde yönlendirici bir rolde olursa çok fayda göreceğinizi iletin. Öğretmen şans da olabiliyor talihsizlik de. Her birey farklıyken her meslek grubunda da sevgiyle güzellikle yaklaşmayan şahıslar olabiliyor. DEHB çocuklarımız kolayca etiketlenip dışlanmaya müsait oldukları için öğretmenin müdahaleleri, kontrolü hayati. Çocuklar çok acımasız olabiliyor. Bu noktada öğretmenin de negatif, kötü hissettiren bir rolde olmaması, bilakis çocuğun ruh halinin, psikolojisinin darbe alma ihtimallerini önlemesi gerekiyor.
- Anksiyete, depresyon ve bağımlılıklara dikkat: Bilimsel araştırmalar dikkat eksikliği ve hiperaktiviteli çocukların %35 oranda anksiyete, %40-50 aralığında depresyon da yaşadıklarını gösterdi. Diğer yandan bir şeye bağımlı olma davranışı da yüksek. Alkol, madde, hız, tehlike, heyecan vb. davranışlar da DEHB’ye cazip gelen taraflar. Peki siz ne yapabilirsiniz. Çocuk, ergen yaşlarda anne babadan kabul görmezse, sevildiğini hissetmezse, onaylanmaz yeterli hissettirilmezse bunları ilerleyen yaşam dönemlerinde telafi etme eğiliminde oluyor ve dışarı yöneliyor. Bu sebeplerden ebeveynlerin rolü her türlü zorlanıma rağmen akademik hayatı belli noktalarda bir kenara bırakıp insani ve manevi taraflara ağırlık vermesi olur.
- Kısa vadeli çözüm yerine uzun süreçli yatırım: Anne babalar dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin tam olarak ne olduğu, nasıl çalıştığı, neye benzediği ile ilgili bilgisi olmadıkları için kısa vadede büyük değişim beklentilerine girebiliyor. Böylece de hem suistimal eden kurum kuruluşlarda zaman kaybediyorlar, hem de hayal kırıklığı yaşıyorlar. Belli başlı çalışmalarla evet kısa vadede sonuç alıyoruz fakat ebeveynler bu bozukluğa daha uzun vadeli bakıp çocuğun gençliği ve yetişkinliğini düşünmeleri faydalarına olmakta. Ebeveynler DEHB ile ilgili eğitim almalı, destek alırken uzun vadeyi göz önünde bulundurarak tüm hayatı kaliteli hale getirme çalışmalarımıza katılmalıdırlar.